Ngay khi cầm bản dịch đồ sộ của cuốn Tiểu sử Elon Musk – đồ sộ theo đúng nghĩa đen của nó với hơn 800 trang bản dịch từ Alphabook, trong đầu tôi ngay lập tức bật lên sự tò mò: không biết Walter Isaacson sẽ dàn cảnh mở đầu cuốn sách hoành tráng đến thế nào cho xứng tầm với nhân vật của ông ta – một trong những người giàu nhất thế giới, kẻ hô phong hoán vũ của ngành công nghệ, thần tượng của giới khởi nghiệp với những quyết định không tưởng, đã và đang tạo ra những thay đổi vượt bậc cho nhân loại suốt mấy chục năm nay.
Nhưng tôi đã nhầm.
Tác giả đưa tôi và độc giả về Nam Phi hoang dại, gặp một đứa trẻ yếu ớt, lớn lên với những trận đòn chí mạng từ trường về đến tận nhà.
Elon sinh ra trong một gia đình hỗn loạn và có phần hoang dã, với người mẹ thừa hưởng máu mạo hiểm không suy tính từ ông ngoại (Một cách rất riêng tư thì tôi rất hâm mộ ông ngoại vì tôi cũng biết lái máy bay Cessna giống ông ta) có một người cha có tài nhưng bất ổn, ngay từ bé đã bạo lực cậu cả về thể xác và tinh thần. Cậu lớn lên trong một xã hội tăm tối của nghèo đói, lạc hậu, của tệ nạn và những trận đòn liên miên. Với hàng tá nỗi đau vào đời như vậy, rất ít cơ hội để cậu bé ấy không vướng vào ma túy, tệ nạn, phạm tội, có thể bị tống vào tù và dần chìm nghỉm xuống bãi lầy dưới đáy xã hội tối tăm.
Nhưng Elon khác.
Bằng sức bật không tưởng từ nỗi đau, Elon đọc sách điên cuồng, chơi game điên cuồng, học tập và lao động điên cuồng. Cậu nghiện game, tự lập trình ra game, dùng chính sở thích để sáng tạo nên một thực tại mới của mình, đẩy mình bứt rễ khỏi Nam Phi, đến Mỹ bán mạng cho những ước vọng công nghệ. Những đổi thay mà Elon tạo ra thời gian qua, từ xe ô tô điện, khao khát lên sao Hỏa cho đến việc cấy chip vào não người... cho ta thấy rõ ông ta muốn mang tương lai mới đến trái đất, thậm chí là tạo ra một trái đất mới cho nhân loại, khi chứng kiến con người đang hủy diệt hành tinh này mỗi ngày. Elon như một siêu anh hùng bước thẳng từ màn ảnh vào đời thường.
Nhưng Elon cũng gần như một “ác quỷ” với chính bản thân mình và toàn bộ gia đình, bạn bè và đồng nghiệp. Hắn áp lực tới tất cả những người xung quanh mình phải theo kịp anh ta. Những bước nhảy vọt của Elon được đổi bằng sự làm việc và sáng tạo với cường độ hủy diệt – chính Elon thú nhận chỉ có 1 tuần nghỉ duy nhất từ lúc đi làm. Sự thiếu hụt EQ (hoặc có thể EQ của hắn hoàn toàn khác chúng ta), một dạng tâm thần rối loạn như chính nhân vật thú nhận trong sách, sự nhẫn tâm và đôi khi là lạnh lùng đến cực độ là nguyên nhân của không ít lần Elon bị sa thải khỏi chính công ty của mình, bị phản bội, thất bại và chịu những đau đớn tinh thần.
Xung đột không ngừng giữa kẻ làm việc đến điên cuồng như một quái vật với ước muốn cứu rỗi nhân loại như thiên thần bên trong Elon Musk là câu chuyện xuyên suốt tác phẩm.
Tôi muốn dành sự trân trọng tới người kể chuyện, tác giả Walter Isaacson. Nếu Elon là người xuất chúng của thế giới hiện đại, thì người mà Elon tin tưởng kể lại chuyện đời mình, người có năng lực khơi lên những chuyện chưa ai khơi và móc nối hàng ngàn mảnh vụn trong suốt 3 năm để công chúng nhìn thấy một Elon Musk họ chưa từng thấy hết đích thực là một tay quái kiệt. Ông không chỉ đạt đến đỉnh cao trong sự nghiệp báo chí với vai trò Biên tập viên của Times, Giám đốc điều hành của CNN mà còn thiết lập một chuỗi thành công khó ai đánh đổ trong mảng sách tiểu sử khi lưu danh mình cùng hàng loạt vĩ nhân Leonardo Davinci, Herry Kissinger, Steve Jobs...
Với Elon Musk, Walter Isaacson dồn sức tái hiện cuộc đời nhân vật chi tiết và vô cùng khác biệt – khác biệt so với chính tác phẩm khác về Elon Musk, cũng như với chính những tác phẩm trước đây của Isaacson. Ông dựng lên một không gian đa chiều, kiên trì dẫn dắt độc giả bước về những ngày Musk còn bé đến khi thành danh, khéo léo chắp nối những mảnh vụn ký ức, tỉnh táo lý giải những ẩn ức và tác động từ môi trường đến số phận con người.
Bằng cách dẫn chuyện và lập luận tài tình đó, ông dứt khoát gỡ vỏ bọc hào nhoáng mà truyền thông tô vẽ quanh Musk - cốt chỉ phục vụ dư luận khát tin xuống, trả lại cho độc giả một người anh hùng trần trụi đời thường, một kẻ vĩ đại nhưng là một con người. Con người ấy đi chơi vơi giữa đỉnh cao và vực sâu, giữa ước vọng cao đẹp và nội tâm tăm tối, giữa cơn cuồng vọng thành công của thực tại và những vết thương luôn há miệng không lành từ quá khứ.
Tôi có rất nhiều cảm xúc và suy ngẫm khi đọc tác phẩm này.
Là người cả đời gây dựng và gắn bó với ngành công nghệ - viễn thông, tôi nghiêng đầu nể trọng Elon Musk. Chỉ những kẻ điên như vậy mới là người giơ đuốc tiên phong, như chàng Danko moi tim mình ra làm ngọn đuốc trong đêm tối và tạo ra những thay đổi vĩ đại như vậy.
Ở vai trò một nhà quản trị, khó để nói Elon Musk ở một khuôn mẫu lãnh đạo nào. Cách Elon dẫn dắt đội ngũ của mình bằng sự thúc ép và áp lực gần như đến mất mạng quá điên rồ nhưng hấp dẫn vô song, vì vậy lôi kéo vô số kẻ thiên tài chứa máu mạo hiểm tụ quanh ông cùng làm nên sự nghiệp. Jim Collin trong Từ tốt đến vĩ đại đã chia nhà lãnh đạo thành 5 cấp, thì với tôi, Elon vượt cả...cấp 6, hoặc cách Elon làm đã đánh bật mọi khuôn mẫu và hệ quy chiếu mà những người xuất sắc nhất thế giới này dựng lên.
Là một nhà quản trị giáo dục, câu chuyện của Elon khiến tôi suy tư rất nhiều về hoàn cảnh sống và vai trò của xã hội, nhà trường và chính người lớn trong sự hình thành và phát triển của con người. Tôi ám ảnh về một đứa trẻ bị đấm mặt be bét máu ở trường, bị nhục mạ ở nhà bởi chính cha mình đã phải cố gắng và kiên cường một cách điên cuồng ra sao để đổi thay số phận gần như không thể đảo ngược. Từng bước đường của Elon khi lớn lên, khi đi học, khi lập gia đình, khi mất đứa con đầu lòng, cho đến sự kiên trì, kiên định, kiên nhẫn đến lì lợm để đạt được mục tiêu của ông... đều khiến tôi phải dừng lại đặt câu hỏi về bản chất người.
Với độc giả, tôi tin rằng ở mỗi lứa tuổi nào, các bạn cũng có thể tìm thấy một phần cuộc đời mình, một phần khổ đau và khát vọng của mình trong Elon Musk. Hắn như một kẻ điên đến từ sao Hỏa đang tìm mọi cách trở về bộ tộc của mình; một bạo chúa khao khát kiểm soát và bá chủ mọi thứ; một đấng cứu thế với khát vọng cứu nhân loại cao đẹp; lại bình thường như một con người sống trên mặt đất, bị dày vò bởi thất tình lục dục như ai.
Elon Musk là người thường hay thánh sống? Là thiên thần hay ác quỷ?
Câu trả lời xin nhường lại cho mỗi chúng ta.
Hoàng Nam Tiến
Phó Chủ tịch Hội đồng Trường, trường Đại học FPT
